Нүүдэлчин

Нүүдэлчин

Орос, Казакстан, Франц, Америк зэрэг улсын уран бүтээлчдын хамтын энэхүү бүтээлийн төсөв 40 гаран сая. Киноны бүрэлдэхүүнээс танилцуулбал найруулагч Сергей Бодров (оскарын шилдэг гадаад киноны найруулагч шагналтай, энэ онд "Монгол" хэмээх Чингисын тухай киног 3-р сард гаргах гээд бас шуугиулаад байгаа хүн), кино зохиолч Рустам Ибрагимбеков (бас л оскар авч байсан), продюссер Милош Форман, Сергей Азимов, хувцас дизайнер Марит Ален (Hulk), Майкл О'Коннер (Harry Potter), оператор Ули Штайгер (Austin Powers, Godzilla), Ден Лаустен, special effect Ив Де Боно (Perl Harbor, Patriot), дууны найруулагч Жонатан Миллер (Saw, Blade) гэх мэт хүмүүс арын албанд ажиллажээ. Тэгвэл жүжигчдын бүрэлдэхүүн нь бас л олны танил хүмүүс байсан. Гол дүр буюу Казакуудын хаан, үндэстэнээ нэгтгэдэг баатар нь Куно Бекер хэмээх Мексик залуу тогложээ. Түүний хамгийн сайн найзад Жей Фернандез (Ladder 49, World Trade Center-д туслах дүр). Казакын баатаруудыг багаас нь байлдах урлагт бэлтгэдэг бас нэг казак баатарын дүрд Голливудын жүжигчин Жейсон Скот Ли (Bruce Lee-гийн дүрд тоглосон, Soldier, Lilo&Stitch, ). Харин Зүүн гарын (Ойрдуудын) хаан Галданцэрэнд Казакын жүжигчин Дошан, түүний үнэнч жанжинд алдарт жүжигчин Марк Дакаскас (зодооны урлагын киноны алдарт жүжигчин), эмэгтэй гол дүрд казакын жүжигчин Айна тогложээ. Дээрх бүрэлдэхүүнийг харсан хэнд ч киног үзэх хүсэл төрөх байх. Кинонд 18-р зуунд казак үндэстэнүүдийг нэгтгэн нэг улсыг байгуулсан Мансур хэмээх хааны удамтай боловч амьд үлдэхийн эрхэнд харцын амьдралаар өсөж том болсон залуугийн тухай гарна. Тэрээр сүүлд Аблай хаан (1711-1781) нэртэй болдог. Ерөнхийлж харвал Тэмжүүны түүхтэй төстэй санагдсан. Казакуудын гол дайсан бол Зүүнгарын хаант улс, түүний хаан Галданцэрэн буюу Галданбошигт хааны дараачийн дараачийн хаан. Өвөр Монгол, Ар Монгол маань Манжид эзлэгдсэн байсан үе. Галданцэрэн Мансурын ээжийг алж түүнийг алах гэсэн боловч казак даяараа алдартай Араз баатар амийг нь аварч өөр дээрээ өсгөж хэдэн хүүхдүүдийн хамт жинхэнэ баатар эр болгож аваад казакуудтай байлдахаар ирсэн Галданцэрэнгийн цэргийн жанжин Шаризтай хал тулаанд явуулна. Мэдээж тулаанд Мансур ялж байлдахаар явсан цэргүүд нь жанжинаа алуулчаад буцаж ирээд хаандаа толгойг нь үзүүлж бухимдуулна. Ингээл Мансур ханхүү гэдгээ мэдээд ордонд амьдарч эхлээд, сайн найз ах нь ойрдын жанжинтай байлдуулсангүй гэж шаралхаад Мансурыг орхиж явах бөгөөд даарин дээр давс гэгчээр хоёулаа нэг бүсгүйд дурласан байгаагаа мэднэ. Тэгээд явж явж хоёр биенийгээ танихгүй халз тулалдаад Мансур хамт өссөн найзаа мэдэлгүй ална. Энэ мэт үйл явдал өрнөдөг казакын ерөнхийлөгчийн хүсэлтээр (зарлиг, тушаал ч байж магадгүй) бүтээгдсэн кино үргэлжилнэ дээ. Кинонд монголчуудын ахуй амьдралыг харуулсан хэсгүүдэд сонин гэмээр зүйлүүд ажиглагдаж байлаа.

Тулалдаантай хэсгүүдэд үзүүлээд өгөх байх гэж найдаж байтал сэтгэлд хүрсэнгүй. Араз, Шариз хоёрт тоглосон жүжигчид чинь арав хорин жил тулалдаантай кинонд тоглосон хүмүүс гэж бодохоор л дотороос гижигдээд үзээд байтал урам хугарсан шүү. Ядаж special effect-ийг нь тэр аймар Сувдан эрэг, Эр оронч кинонууд дээр ажилласан хүн хийсэн гэхэд алмайртал юм харагдсангүй. Эсвэл кино үзэхээсээ өмнө кино бүрэлдэхүүнийг унших хэрэггүй байсан бололтой. Одоо үед чинь түүхэн кинонд special effect байхгүй бол хичнээн сайхан кино зохиол байгаад орлого сайн олохгүй нь тодорхой.

Тус кино нь Голливудэд ирэх 3-р сарын 9-нд нээлтээ хийж кино театруудаар нь гарах гэж байна। Харин Казакстан, Орос-д өнгөрсөн оны 9-р сард нээлтээ хийсэн юм байна। Орлого ч овоо олсон сурагтай। Ямартай ч "Нүүдэлчин" (уул шугамандаа нүүдэлчин гэдэг маань монголчууд л гэсэн үг биш билүү) хэмээх энэ киног үзээд санаанд орсон зүйлээ бичлээ। Yahoo movie critics хэд гэж дүгнэхийг харах хэрэгтэй байх।

Оросын вэбүүд дээрээс "Кочевник" гээд хайхад л татаж авах линк гараад ирнэ।

Монголын казахууд үндэстэн үү, ястан уу

Монголын казахууд үндэстэн үү, ястан уу
Ямар ч үндэстний нэрийг, үндэстнээр нь алдаршуулж бас хөгжил ба бууралт, мөхлийг нь тодорхойлж явдаг гол зүйлүүд байдаг.

Эдгээр гол зүйл нь бүдгэрч эхэлсэн үед тэр газарт уг үндэстнийг ястан гэж нэрлэх эндүүрэл үүсч эхэлдэг бололтой. Yүний нэг жишээ бол социализмын үед "бүхнийг нийгэм, нийтийн төлөө" гэсэн лоозонгийн дор нэгтгэж байхад монголын казахуудын хэл албаны ажил хэргээс үндсэндээ шахагдаж, монголоор ярьж бичих нь өндөр соёл боловсрол мэт тооцогдож байсны улмаас казахын хэл ба соёлын хөгжил ихээхэн саарч, зарим уламжлалт ёс заншил нь бүдгэрэн мартагдах явдал гарчээ. Энэ үед их, дээд сургуулийн багш байсан зарим нэг казах сэхээтний дундаас ч гэсэн монголын казахуудыг ястан хэмээн эндүүрэн хэлэх явдал гарч байсан нь дээрх явдалтай холбоотой.
Дэлхий нийтийн хөгжлийн хандлага болон улс орны хүн амын бүрэлдэхүүнийг харахад дан ганц үндэстнээс бүрэлдэн тогтсон улс орон гэж бараг байдаггүй. Yндэстэн бүхэн дангаараа биеэ даасан улс байгуулна гэх нь түүхийн хувьд дэлхийд нийтлэг байх боломжгүй. Yүнээс үзэхэд улс гэхээс биш үндэстэн бүхэн газар нутгийн хувьд нэг улсын нэгэн адил хатуу тогтоосон хил хязгаартай байдаггүй юм байна. Харин үе уламжлан амьдран оршиж, өвгөдийн яс тавьж идээшиж дассан газар ус, нутаг гэж бий. Гэвч тухайн үндэстний иргэн бүр тэр нутагт биш улс орны өнцөг булан бүрт ажил амьдралын аяыг даган амьдардгийг бид мэднэ. Энэ бол суурьшин амьдардаг газар нутаг нь үндэстнийг тодорхойлох гол зүйл биш, ахуйн чухал нэгэн орчин гэдгийг харуулж буй баримт мөн. Тэгвэл ямар ч улс орон, ямар ч газар нутагт оршин байгаа хүмүүсийг үндэстний ямар нийтлэг шинж тодорхойлон нэгтгэж, казах гэх зэрэг нэрийг нь тодотгон авч явдаг гол зүйл нь юу юм бэ? Энэ бол хэл ба хэлний хөгжил, хэлний хөгжлийг дагасан соёл, замналын түүх, уламжлал ёс заншлын сэргэлт ба хөгжил юм. Тэгвэл уг үндэстний нэр нь хэл, ёс заншил, түүх, соёлын арвин өв уламжлал юм. Yндэстний үүсэл ба хөгжлийг үеийн үед уламжлан хадгалсаар, генид нь хүртэл шингэж ирсэн гол зүйл нь хэл ба хэлний соёл, ёс заншлын хөгжилтэй холбоотой ул мөр байдаг бололтой. Yндэстнийг тодорхойлох гол зүйл нь хэл, уламжлалт дэвшилт соёл, ёс заншил, замналын түүх бол туслах чанарын зүйл нь үндэстний соёл урлагийн хотжсон, нийтлэг шинжтэй /европжсон ч гэхээр/ хөгжил, түүхэн урт хугацаанд амьдран оршсон газар ус, нутаг, үндэстний бахархах зүйлүүд бөгөөд мөн тэр үндэстний ёс заншил, соёлын үнэт зүйлийг шингээсэн шашны соёл ч багагүй нөлөө үзүүлдэг зүйл болдог байна. Харин шашны соёлыг шинжлэх ухаан ба төрт ёсноос дээгүүр тавих гэсэн хэт барууны үзэл онол ямар ч үндэстний хөгжил ба соёлд багагүй бэрхшээл учруулж мэдэхээр хандлага ихээхэн гарах болжээ.
Энэ гол зүйлээр авч үзээд даяаршлын ардчилсан чиг хандлагаар тунгаан бодоход монголын казахууд бол казах үндэстний цөөнх хэсэг мөн. Тийм учраас төр улсын үндэстний хөгжүүлэх мэргэн бодлого дэмжлэгт түшиглэн хэл соёл, ёс заншлаа сэргээн хөгжүүлэх боломж бий. Одоо үеийн хөгжлийнхөө ололттой зүйлийг даяаршлах замаар дэлхийн жишигт хүргэж байж даяарчлах дэлхий нийтийн хөгжлийн нэгдмэл хандлага бий болоод байна.
Дээрх өргөн утга санаа бүхий дэвшилт үзлийн дагуу монголын казах үндэстний хэл, ёс заншил, соёл хөгжүүлэх гэсэн зөв санаачлагыг төр, засгаас дэмжиж байдгийн ойрын нэгэн жишээ бол улсын нийслэлд монгол казахуудын соёлын төв барих болсон явдал ба мөн "Алтан бүргэд" их наадмыг төр, засгийн зарим төлөөлөгчид сайшаан дэмжиж санаа бодлоо илэрхийлж байсан явдал юм। Соёлын төв нь шашин мөргөлийн гол төв болон хөгжиж, шашны соёлыг ч зохих хэмжээгээр хүндлэн үзэх чиг баримтлах учиртай гэж бид үздэг। Yндэстэн бүрийн хэл, соёл шинэлэг агуулгаар үргэлж хөгжин дэвжээсэй.

Утга зохиол судлалын магистр Х.ХАВАЛХААХ